‘हस्तप्रक्षालन’ या शब्दाचा अर्थ भारतीयांना शेकडो वर्षांपूर्वीच कळलेला आहे. कुठेही बाहेर जाऊन आलो की आपण हात, पाय स्वच्छ धुवुनच घरात प्रवेश करतो. आता करोनामुळे हात धुण्याचे महत्त्व अधोरेखित झाले आहेच.
वास्तविक, आपल्या हातात बरीच न दिसणारी घाण लपलेली असते, जी अनेक गोष्टींना स्पर्श करून, वापरल्यामुळे आणि वापरल्यामुळे होते. ही घाण, हात न धुता काहीही खाल्ल्याने आपल्या शरीरात पोहोचते आणि बर्याच रोगांना जन्म देते.
हात धुण्याबाबत जनजागृती करण्यासाठी दरवर्षी 15 ऑक्टोबर रोजी ‘हात धुण्याचा दिवस’ जागतिक स्तरावर साजरा केला जातो. या दिवसाची स्थापना 2008 मध्ये ग्लोबल हँड वॉशिंग पार्टनरशिपने केली होती, ज्याचा प्रयत्न साबणाने हात धुण्याच्या महत्त्वपूर्णतेबद्दल जागरूकता निर्माण करण्याचा आहे.
या वर्षी ‘ही’ थीम असेल
यंदाच्या ग्लोबल हँडवॉशिंग डे ची थीम, “सर्वांसाठी स्वच्छ हात” निश्चित केली गेली आहे. यावर्षी आपल्या सर्वांनाच हात स्वच्छतेचे महत्त्व समजले आहे. कोरोना संक्रमणास प्रतिबंध करण्याचा सर्वात प्रभावी मार्ग म्हणजे आपले हात व्यवस्थित धुणे, ज्यामुळे संक्रमणाचा धोका बर्याच प्रमाणात कमी होतो.
कोविड -19 साथीचा रोग रोखण्यासाठी व त्यावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी हात स्वच्छतेच्या उद्देशाने डब्ल्यूएचओच्या जागतिक सूचना आहेत आणि त्या प्रत्यक्षात आणल्या गेल्या आहेत. यासाठी डब्ल्यूएचओ आणि युनिसेफच्या नेतृत्वात नुकतीच ‘हँड हायजीन फॉर ऑल ग्लोबल इनिशिएटिव्ह’ सुरू करण्यात आली.
हात धुण्यासाठी या सहा पायऱ्या महत्त्वाच्या
हाताची स्वच्छता हा आपल्या आरोग्याविषयी जागरूकता ठेवण्याचा एक भाग आहे. कारण साबणाने पूर्णपणे हात धुतल्यामुळे अनेक प्रकारचे रोग टाळता येतात, शरीरात जंतूंचा प्रसार अनेक माध्यमांतून होतो. त्यापैकी एक, आपले हात देखील रोगाचे एक मोठे स्त्रोत आहेत, ज्यामुळे बहुतेक मुलांना संसर्गाचा धोका असतो आणि अतिसार, विषाणूजन्य संसर्ग इत्यादी गंभीर आजारांचा धोका असतो.
आपण दिवसभर अनेक प्रकारच्या गोष्टींना स्पर्श करतो. तसेच, त्याच हातांनी अन्नदेखील घेतात. या हातांनी आपण आपल्या तोंडालासुद्धा स्पर्श करतो. म्हणूनच, एखाद्या व्यक्तीकडून दुसर्यामध्ये संसर्ग पसरवण्याचा हा सर्वात सोपा मार्ग आहे. आपले हात सहा टप्प्यात व्यवस्थित धुणे म्हणजे संसर्ग रोखण्याचा योग्य मार्ग आहे.
कोरोनापासून बचाव
हात स्वच्छ धुण्यामुळे आपण अतिसार, टायफाइड, पोटाचा आजार, डोळ्यातील संक्रमण, त्वचेचे आजार इत्यादीपासून बचावू शकतो. हात धुण्याचा योग्य मार्ग म्हणजे दोन मिनिटे साबणाने हात धुवावेत. हे पहिल्या सरळ हाताने साबणाने चोळले पाहिजे, त्यानंतर उलट्या हाताने, नखे नंतर अंगठा, नंतर मूठ आणि शेवटी मनगट. जर आपण या प्रकारे हात धुतले तर आपण निश्चितपणे 90% पर्यंत रोग टाळू शकतो. संसर्ग रोखण्यासाठी ही एक छोटी परंतु प्रभावी पायरी आहे.
आकडे काय म्हणतात
‘द स्टेट ऑफ हैंड वॉशिंग’च्या 2016 च्या वार्षिक अहवालात असे म्हटले आहे की, भारताच्या ग्रामीण भागातील 54 टक्के लोक शौचालयानंतर आपले हात धुतात, केवळ 13 टक्के लोक स्वयंपाकापूर्वी हात धुतात आणि आहार देण्यापूर्वी 27 टक्के लोक आपले हात धुतात. दुसरीकडे, शहरी भागातील 94 टक्के लोक शौचालयांनंतर आपले हात धुतात, स्वयंपाक करण्यापूर्वी 74 टक्के आणि मुलांना आहार देण्यापूर्वी 79 टक्के लोक हात धुतात.
हात धुणे कधी आवश्यक आहे?
शौच केल्यावर, स्वयंपाक करण्यापूर्वी आणि खाण्यापूर्वी, तोंड, नाक आणि डोळ्यांना स्पर्श केल्यावर, खोकला आणि शिंकण्या नंतर, घराची साफसफाई केल्यानंतर, एखाद्या आजारी व्यक्तीला भेट देऊन आणि पाळीव प्राण्यांशी खेळल्यानंतर हात आवर्जून धुवा.