मादक पदार्थांचे व्यसन ही एक अतिशय वाईट गोष्ट आहे. हे स्वतःला त्रास देतच; शिवाय कोणतेही व्यसन हे कुटुंब आणि जवळच्या लोकांनादेखील त्रास देते. अलीकडेच एक बातमी आली की, हिंदी सिनेसृष्टीतील अर्थात बॉलिवूडमधील अनेक मोठे स्टार्स व्यसनाधीन असून, ते यातून बाहेर पडण्यासाठी झगडत आहेत. कोणत्याही व्यसनासाठी सहसा कोणाकडेही रामबाण उपाय नसतो, हे सत्य असले तरी, ठाम निर्धाराने व्यसनापासून मुक्तता मिळू शकते. आपण व्यसनाच्या आहारी गेलेल्या आपल्या कोणत्याही नातलगासाठी व्यसनमुक्त होण्यासाठी मार्ग शोधत असाल तर यापैकी काही सोपे व नैसर्गिक उपाय आपल्यासाठी उपयुक्त ठरू शकतात.
1. आत्मविश्वास – सामर्थ्यवान मनाने आणि हेतूने नशा सोडण्यात सर्वात मोठी भूमिका बजावली जाते. जर आपण आपले मन तयार केले असेल की आता आपण पुन्हा औषधास स्पर्श करणार नाही, तर प्रथम आपल्या मनातील आत्मविश्वास वाढवा. हे काम पुन्हा पुन्हा करु नये यासाठी स्वतःवर विश्वास ठेवा.
2. कुटुंबाचा आधार – व्यसन सोडण्यात कुटुंबातील सदस्यांचा पाठिंबा महत्वाची भूमिका बजावतो. तज्ञांच्या मते, यावेळी सर्वात महत्वाची गोष्ट म्हणजे घराचा आधार. जर नातेवाईक व्यसनाशी झगडणाऱ्या एखाद्या व्यक्तीवर टीका करत राहिले तर त्यांना दारू किंवा कोणत्याही प्रकारचा नशा सोडणे कठीण होईल. अशा परिस्थितीत कुटुंबाने त्यांचे समर्थन करण्याचा निर्णय घ्यावा आणि कमी लेखू नये.
3. प्रमाण कमी करा – कोणतीही नशा कमी करण्यासाठी आधी त्याचे प्रमाण कमी करा. उदाहरणार्थ, अल्कोहोलचे पेग छोटे करा किंवा सिगारेट ओढण्यापूर्वी तोडू नका. आपल्या सोबत लाइटर, माचीस, गुटखा, तंबाखू ठेवणे थांबवा. एक डायरी करा आणि कोणाबरोबर आणि कधी नशा करायची हे लिहा. ते पुन्हा पुन्हा वाचा. आपल्याकडे एखाद्या विशिष्ट प्रसंगी किंवा एखादी विशिष्ट व्यक्ती जास्त नशा करत असल्यास, त्याकडे दुर्लक्ष करा.
4. इतर पर्याय शोधा – जर तुम्हाला सिगारेट किंवा गुटखा हवा असेल तर वेलची, लवंग, दालचिनी, ओवा अथवा बडीशेप खा. ई-सिगारेट (इलेक्‍ट्रॉनिक सिगारेट) किंवा हर्बल सिगारेटचा वापर सिगरेटचा पर्याय म्हणून होऊ शकतो. तथापि, जागतिक आरोग्य संघटनेची मार्गदर्शक तत्त्वे ई-सिगारेटलाही व्यसनच समजतात. तरीही काही तज्ञांचा असा विश्वास आहे की, जर थोड्या प्रमाणात ई-सिगारेट वापरले तर ते सिगारेट सोडण्यास उपयुक्त ठरू शकतात. त्यात निकोटीन असते, परंतु अगदी थोड्या प्रमाणात.
5. व्यसन सोडून द्या – बरेच लोक हळूहळू व्यसन सोडण्याचा विचार करतात. तथापि, तज्ज्ञ उलट शिफारस करतात. काही तज्ज्ञांच्या मते तुम्हाला व्यसनमुक्ती सोडायची असेल तर सर्व प्रकारच्या व्यसनापासून दूर रहा. म्हणजेच ताबडतोब व्यसन करणे सोडा.
6. एक नवीन योजना तयार करा – व्यसन सोडण्यापूर्वी आपण नशा का सुरू केली हे जाणून घेणे, फार महत्वाचे आहे. कारण आपणास त्याचे कारण माहित असल्यास भविष्यातील रणनीती तयार करण्यात मदत करेल. कारण जाणून घेतल्यानंतर, एक योजना तयार करा की जर जुनी परिस्थिती आपल्याकडे परत आली तर आपण काय कराल?
7. जीवनशैली बदला – तज्ञांनी सांगितले आहे की, व्यसन सोडण्यासाठी तुम्हाला केवळ मानसिकच नव्हे तर शारीरिकदृष्ट्याही तयार राहावे लागेल. व्यसन प्रक्रियेदरम्यान आपल्या शारीरिक आरोग्याची काळजी घ्या. संतुलित आहार घ्या, रात्री चांगली झोप घ्या आणि नित्यकर्मांमध्ये व्यायामाचा समावेश करा.
8 . जुनाट आजारावर उपचार मिळवा – बऱ्याच वेळा एखाद्या आजारामुळे एखादी व्यक्ती नशा करू लागते. एखादा रोग विसरून जाण्यासाठी व्यसनाधीन होतो आणि नंतर त्याचे व्यसन आरोग्यावर वाईट परिणाम करते. या प्रकरणात, नशेचे कारण जाणून घ्या आणि ते कारण एक आजार असेल तर प्रथम त्यावर उपचार करा.
9. आल्याचा वापर – आल्याचे छोटे छोटे तुकडे करा. आता त्यावर सैंधव मीठ घ्या, या तुकड्यांवर लिंबू पिळून उन्हात वाळवा. आपले औषध कोरडे होताच तयार होते. आता जेव्हा कोणाला एखाद्या व्यक्तीला व्यसन करावेसे वाटत असेल, तर ते तुकडे तोंडात टाका. आले तोंडात विरघळत नाही, त्यामुळे ते आपण सकाळपासून संध्याकाळपर्यंत तोंडात ठेवू शकता.