सोशल मीडिया मानसिक आरोग्य संकट

रील्स-व्हिडिओ पाहणे असो किंवा मित्रांशी संपर्कात राहणे असो, सोशल मीडिया आजच्या काळात आपल्या जीवनाचा अविभाज्य भाग बनला आहे. आकडेवारीनुसार, 13-45 वयोगटातील लोक सोशल मीडियावर दिवसाचे सरासरी 3-4 तास घालवतात. आरोग्यतज्ज्ञ अनेक बाबतीत ही सवय आरोग्यासाठी अत्यंत हानिकारक मानत आहेत, विशेषत: लहान मुलांमध्ये, हे वाढते व्यसन खूप गंभीर असू शकते.
सोशल मीडियाच्या व्यसनामुळे मुलांच्या मानसिक विकासावर परिणाम होत असून त्यांच्यामध्ये नैराश्‍य, चिंता आणि नकारात्मक भावना वाढत असल्याचा दावा काही अहवालांमध्ये करण्यात आला आहे. हे व्यसन दारू-धूम्रपानापेक्षा हानिकारक आहे, याकडे सर्व वयोगटातील लोकांनी गांभीर्याने लक्ष देण्याची गरज आहे.

मुलांमध्ये सोशल मीडियाचे वाढते व्यसन आणि त्याचे दुष्परिणाम पाहता अमेरिकेतील एका शाळेने अनेक सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर केस दाखल केली आहे. या कंपन्यांनी पद्धतशीरपणे मुलांचा बळी घेतल्याचे शाळेने तक्रार पत्रात म्हटले आहे. मुलांमध्ये ही सवय झाली आहे, त्यामुळे अनेक प्रकारचे शारीरिक आणि मानसिक दुष्परिणाम दिसून येत आहेत.

अमेरिकेच्या सिएटल पब्लिक स्कूलने सोशल मीडियाला ‘मानसिक आरोग्य संकट’ म्हणत अनेक सोशल मीडिया कंपन्यांवर खटला भरला आहे. तक्रारीत म्हटले आहे की, सोशल मीडिया मुलांच्या मानसिक विकासात मोठा अडथळा ठरत आहे.
मुलांना अभ्यासात रस नसून त्यांच्या वागण्यातही विचित्र बदल दिसून येत आहेत. लहान मुले गैरवर्तन करतात, वृत्ती हट्टी झाली आहे आणि त्याचा परिणाम वयाबरोबर त्यांच्या मानसिक विकासावरही होत आहे. याची जबाबदारी कोण घेणार? यामुळे मुलांमध्ये तणाव-चिंता आणि नैराश्‍याचे प्रमाणही झपाट्याने वाढत आहे.

मुलांमध्ये निराशेची भावना वाढत आहे
वर्ष 2009 ते 2019 या कालावधीत सतत नैराश्‍य आणि निरुत्साही वाटणाऱ्या मुलांच्या संख्येत 30 टक्‍क्‍यांनी वाढ झाली आहे. या कंपन्या विशेषत: मुलांना आकर्षित करणारी सामग्री प्रसारित करतात, ज्यामुळे त्यांचा पाहण्याचा कालावधी वाढतो; परंतु अन्यथा ते मुलांमध्ये व्यसनाधीनतेचे रूप घेत आहे, ज्याचा मानसिक आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम होत आहे. मुलांमध्ये दिसणारे असामान्य वर्तन बदल लक्षात घेऊन शाळेला अभ्यासक्रमात सुधारणा करावी लागली, ज्यामध्ये सोशल मीडियाचे दुष्परिणाम देखील एक विषय म्हणून समाविष्ट केले गेले आहेत.

प्यू रिसर्च सेंटरच्या मते, यूएसमधील 69% प्रौढ आणि 81% किशोर सोशल मीडिया वापरतात. या लोकांचा बहुतांश वेळ सोशल मीडियावरच जातो. त्यामुळे रुग्णालयांमध्ये चिंताग्रस्त, दुःखी किंवा आजारी असलेल्या लोकांची संख्या वाढत आहे. 2015 च्या कॉमन सेन्स सर्वेक्षणात असे आढळून आले की किशोरवयीन मुले ऑनलाइन शोधण्यात दिवसाचे नऊ तास घालवतात.
जे विद्यार्थी दररोज दोन तासांपेक्षा जास्त सोशल मीडिया वापरतात त्यांना मानसिक आरोग्य विकार, विशेषतः चिंता-उदासीनता होण्याचा धोका जास्त असतो. सोशल मीडियाच्या अतिवापरामुळे मुलांचा मेंदूही संकुचित होत आहे.

मनोचिकित्सक काय म्हणतात?
मुलांमध्ये सोशल मीडियाचे वाढते व्यसन हे दारू आणि धूम्रपानाइतकेच हानिकारक आहे. त्याचा मानसिक विकासावर तर परिणाम होत आहेच, पण त्यामुळे कमी वयात नैराश्‍याचे रुग्णही वाढत आहेत. मुलांमध्ये वर्तनात असामान्य बदल दिसून येत आहेत, मुलांमध्ये चिडचिड, राग, दुःख, कामात रस कमी होणे अशा तक्रारी वाढत आहेत.
याशिवाय सोशल मीडिया/मोबाइलच्या अतिवापरामुळे झोपेवरही परिणाम होत आहे. मुलांना पुरेशी झोप मिळत नाही त्यामुळे नैराश्‍य आणि स्मरणशक्‍तीशी संबंधित विकार वाढत आहेत.

मुले सोशल मीडिया/मोबाइलवर कमी वेळ घालवतील याची काळजी प्रत्येक पालकाने घेणे आवश्‍यक आहे. मात्र, यासाठी आधी स्वतःच्या सवयी सुधारायला हव्यात. मूल ज्या प्रकारची सामग्री पाहते त्याचा त्याच्या मानसिक स्थितीवर आणि वागणुकीवर थेट परिणाम होतो. वाढत्या सोशल मीडिया व्यसनामुळे अप्रत्यक्षपणे स्क्रीन टाइम वाढतो, या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यासाठी आव्हानात्मक समस्या आहेत. सर्व वयोगटातील लोकांनी मोबाइलचे व्यसन होणार नाही याची विशेष काळजी घेतली पाहिजे.

The post सोशल मीडिया मानसिक आरोग्य संकट appeared first on Dainik Prabhat.