मुंबई : शरीरातील प्रत्येक लहान-मोठ्या क्रियांचा थेट संबंध मनाशी असतो. पाय कधी हलवायचे, शरीरात कधी खाज सुटणे, झोपेतून उठणे, खाण्याची इच्छा या सर्व गोष्टी मनावर चालतात. यामुळेच मन शांत आणि निरोगी ठेवण्यासाठी आरोग्य तज्ञ उपाय करण्याची शिफारस करतात. तणावासारख्या मानसिक आरोग्याच्या समस्या तुमच्या एकूण आरोग्यावर परिणाम करू शकतात. अभ्यासात असे आढळून आले आहे की जास्त तणाव असलेल्या लोकांना कालांतराने मधुमेहाचा धोका वाढतो.
तणावाखाली, मेंदूमध्ये काही क्रिया घडतात ज्यामुळे मधुमेहाचा विकास होऊ शकतो. तणावाखाली गोड पदार्थ खाण्याची तीव्र इच्छा हे याचे उदाहरण आहे. तणावाच्या किंवा रागाच्या वेळी तुम्हालाही गोड खावेसे वाटते का? याचं कारण काय? चला, सविस्तर समजून घेऊ.
* तणावामुळे मधुमेहाचा धोका वाढू शकतो
संशोधकांचे म्हणणे आहे की जे लोक अनुवांशिकदृष्ट्या मधुमेहास बळी पडतात त्यांनी ते टाळण्यासाठी उपाय करत राहावे. परंतु तणावपूर्ण परिस्थितीत गोड खाण्याची इच्छा अनेकदा लक्षात घेतली जात नाही, जे मधुमेह होण्याचे एक कारण देखील असू शकते. पण तणावाचा गोड पदार्थ खाण्याशी काय संबंध?
तज्ज्ञांच्या म्हणण्यानुसार तणावाच्या स्थितीत मेंदूमध्ये अशा काही रासायनिक क्रिया होतात, ज्यामुळे तुमची मिठाईची लालसा वाढते. यामध्येसुद्धा न्यूरोट्रांसमीटर डोपामाइन, ज्यामुळे तुम्हाला आनंद होतो, असे मानले जाते.
* गोडाची लालसा
जेव्हा कधी आपण काहीतरी गोड खातो तेव्हा जिभेवरील चव ग्रंथी उत्तेजित होतात, जे मज्जासंस्थेद्वारे मेंदूला विद्युत सिग्नल पाठवतात. हे नैसर्गिकरित्या डोपामाइनची पातळी वाढवते ज्यामुळे आपल्याला आनंद होतो. हे आपल्याला अधिक गोड खाण्यास उत्तेजित करते. हे अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी, आपल्याला मेंदूच्या कार्यांबद्दल माहिती असणे आवश्यक आहे.
* भावनिक परिस्थितीत लालसा
जेव्हा जेव्हा आपण भावनिक क्षणांमध्ये असतो, जसे की तणाव-चिंता, राग-दुःख, तेव्हा शरीर ऍड्रेनालाईन आणि कोर्टिसोल स्ट्रेस हार्मोन्स सोडते. हे हार्मोन्स हृदय गती आणि रक्तदाब वाढवण्याबरोबरच चयापचय गतिमान करण्याचा प्रयत्न करतात. या परिस्थितीत, तुम्हाला अशक्त आणि थकल्यासारखे वाटते, ज्यापासून मुक्त होण्यासाठी कार्बोहायड्रेट्सची आवश्यकता असते आणि शरीराला उर्जेची आवश्यकता असते. यामुळेच अशा भावनिक अवस्थेत आपल्याला गोड पदार्थ आणि कार्बोहायड्रेट असलेल्या गोष्टी खाण्याची तीव्र इच्छा जाणवते.
* डोपामाइन गोड खाण्याची इच्छा कशी वाढवते?
कार्बोहायड्रेट्सच्या पचनाने रक्तात साखर तयार होते. संशोधनात असे आढळून आले आहे की मेंदूच्या पेशी रक्तातील ग्लुकोजवर थेट प्रतिक्रिया देतात. शरीरात डोपामाइनचा मारा झाल्यास अधिक गोड पदार्थ खाण्याची इच्छा होण्याचे कारण म्हणूनही याकडे पाहिले जाते. जास्त ताणतणाव झाल्यास वजन वाढण्याचा किंवा मधुमेहाचा धोका निर्माण करणारा घटक म्हणूनही याकडे पाहिले जाते. जेव्हा आपण तणावाच्या अवस्थेत जास्त साखरयुक्त पदार्थ किंवा कर्बोदके खातो तेव्हा त्यामुळे वजन आणि मधुमेह दोन्ही वाढतात.
* अभ्यासात काय आढळले?
सायंटिफिक अमेरिकन जर्नलमध्ये, शास्त्रज्ञांनी देखील वर्णन केले आहे की भावनिक परिस्थितीत कार्बोहायड्रेट्सची इच्छा कशी जास्त असते. संशोधक स्पष्ट करतात, तणाव आणि उपासमार यांसारख्या परिस्थितीत मेंदूच्या क्षेत्रांचे संपूर्ण नेटवर्क सक्रिय होते. मध्यभागी वेंट्रोमेडियल हायपोथालेमस (VMH) आणि लेटरल हायपोथालेमस आहेत. वरच्या मेंदूचे हे दोन भाग चयापचय, आहाराचे वर्तन आणि पाचक कार्ये नियंत्रित करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.
हायपोथालेमसला मेंदूचा द्वारपाल म्हणून पाहिले जाऊ शकते. मेंदूमध्ये ग्लुकोजची कमतरता असल्याचे जाणवल्यास, ते शरीराच्या इतर भागातील माहिती अवरोधित करते. म्हणून, मेंदूला उर्जेची गरज असल्याचे संकेत देताच, आपल्याला कार्बोहायड्रेट्सचे सेवन करण्याची तीव्र इच्छा होऊ लागते.